Co to znaczy odpowiedzialne rodzicielstwo?

Zagadnienie odpowiedzialnego rodzicielstwa może być rozpatrywane na wiele różnych sposobów.
Czytając nawet pobieżnie dokumenty Kościoła możemy dostrzec, że poświęcają one wiele miejsca temu problemowi.

Najbardziej znane są wypowiedzi zawarte w encyklice Pawła VI „Humane vitae”, Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes” nr 47-52 i adhortacji apostolskiej Jana Pawła II „Familiaris consortio”. Niniejszy artykuł nie jest jakąś nową, rewelacyjną próbą przedstawienia odpowiedzialnego rodzicielstwa, pragnie jedynie zaprosić wszystkich, by razem z autorem zechcieli wgłębić się i odkrywać, czym jest odpowiedzialne rodzicielstwo.

Słowo rodzicielstwo jest raczej znanym i zrozumiałym. Nowego znaczenia nabiera w zestawieniu z pojęciem odpowiedzialne. Już nie jest to rodzicielstwo jakiekolwiek ale odpowiedzialne. Co to jednak znaczy? W najprostszym rozumieniu odpowiedzialny kojarzy się z przymiotnikami kompetentny, wolny, świadomy. Można wymieniać jeszcze wiele innych określeń, ale te wydają się być najbardziej związane z interesującym nas terminem. Mówimy często: człowiek odpowiedzialny to taki, który posiada odpowiednie przygotowanie, wiedzę i w oparciu o nią podejmuje decyzje w sposób świadomy i rozważny.

Język polski wskazuje na różne sytuacje odpowiedzialności: ktoś podejmuje odpowiedzialność, bierze odpowiedzialność na siebie, ponosi odpowiedzialność za coś, działa odpowiedzialnie, może być pociągany do odpowiedzialności, jest odpowiedzialny wobec kogoś. To znaczy, że każdy, kto ustosunkowuje się do czegoś, ponosi za to odpowiedzialność, rozpoczynając jakieś działanie bierze za nie odpowiedzialność, wykonując je rozważnie działa odpowiedzialnie, za swoją decyzję i działanie może być pociągany do odpowiedzialności. Spojrzenie w tym kontekście na zwrot odpowiedzialne rodzicielstwo budzi pytanie: odpowiedzialne rodzicielstwo za coś i wobec kogoś. Upraszczając można powiedzieć po prostu odpowiedzialne za zrodzenie. I jest w tym ziarno prawdy, bowiem odpowiedzialne rodzicielstwo w znaczeniu węższym dotyczy decyzji czasu poczęcia dziecka i wydania go na świat oraz liczby dzieci. Ale bardzo myliłby się ktoś, kto sądziłby, iż odpowiedzialne rodzicielstwo rozpoczyna się z urodzeniem dziecka lub nawet w momencie podejmowania decyzji o jego zaistnieniu, ale dużo wcześniej. Można o nim mówić już w czasie odczytywania swego powołania do życia w małżeństwie, w trakcie wyboru współmałżonka (partnera) i w decydowaniu o byciu razem na zawsze. Powróćmy zatem do naszego pytania – rodzicielstwo odpowiedzialne za co? I wobec kogo?

Teraz możemy spróbować odpowiedzieć. Rodzicielstwo odpowiedzialne za myśli, decyzje, czyny związane z małżeństwem, rodziną i większą rodziną – społeczeństwem. Rodzicielstwo odpowiedzialne wobec Boga, siebie nawzajem (małżonków), rodziny i społeczeństwa. Dostrzegamy, że pojawiły się nam trzy płaszczyzny, na których należy je rozpatrywać: małżeństwo, rodzina, społeczeństwo. Nazwijmy je umownie kręgami, każdy z nich poszerza zakres naszego spojrzenia.

I. Małżeństwo

Od dnia ślubu (złożenia sakramentalnej przysięgi małżeńskiej) małżonkowie nie są już oddzielnie, ale stanowią „MY”, za które oboje zarówno mąż, jak i żona są odpowiedzialni. Teraz każda podjęta decyzja będzie owocować w przyszłości, stąd jej waga i znaczenie. W tym kręgu można wskazać na następujące elementy:

1. znajomość praw biologicznych związanych z przekazywaniem życia i uznanie ich.
2. poznanie swojej płodności (mężczyzna – płodności stałej, kobieta – znajomość funkcjonowania swego organizmu, oboje – umiejętność rozpoznania dni płodnych).
3. wychowanie siebie do panowania rozumu i woli nad sferą seksualną.
4. świadomość podwójnej funkcji aktu małżeńskiego i nierozdzielanie ich, np. przez stosowanie środków antykoncepcyjnych (każdy bowiem akt seksualny jest szczególnym wyrazem miłości pogłębiającej jedność między mężem i żoną, a równocześnie czyni ich zdolnymi do przekazywania życia).
5. troska o zdrowie fizyczne i psychiczne małżonków.
6. dbanie o ciągły wzrost miłości, okazywanie jej w życiu codziennym.
7. zwrócenie uwagi na warunki życia.

II. Rodzina

Odpowiedzialni rodzice biorą pod uwagę dobro dzieci, które już są i tych, które się jeszcze urodzą. Rodzice mają prawo i obowiązek posiadania tylu dzieci, ile w danych warunkach mogą urodzić i wychować, ani mniej, ani więcej, ale właśnie tyle. Mogą przeciw temu wykroczyć w dwojaki sposób:

1. przez lekkomyślność (obarczając siebie i całą rodzinę trudem nie do zniesienia wychowania nadmiernej liczby potomstwa).
2. przez egoizm, wygodnictwo (nie dopuszczając do urodzenia się dzieci).
3. w szczególny sposób można w kręgu rodzinnym wyróżnić: troskę o przyszłe zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka, piszę „przyszłe” świadomie, ponieważ jest ono w znacznym stopniu uzależnione od warunków poczęcia i przebycia okresu prenatalnego. Wiadomo, że alkohol, nikotyna, narkotyki przyjmowane przez rodziców wywierają zgubny wpływ na dziecko. Szczególnie gdy któryś z wymienionych środków działa w czasie poczęcia dziecka.
4. troskę o pełny rozwój dziecka i stworzenie mu warunków do takiego rozwoju.
5. właściwe odnoszenie się pełne miłości i życzliwości, rozumienie i zaspokojenie podstawowych potrzeb (np. bezpieczeństwa).
6. religijne wychowanie;
7. zadbanie o warunki materialne dziecka.

III. Społeczeństwo

Odpowiedzialność rodziców przejawia się także w tym, iż podejmują decyzję w szerszym kontekście oczekiwań większej rodziny, społeczeństwa, narodu, Kościoła. Ten krąg ma swoje znaczenie, nie może jednak wpływać bezwzględnie na decyzję małżonków. Winni oni zwrócić uwagę na:

1. potrzeby społeczeństwa.
2. zagrożenie wymarcia narodu.
3. niewielki przyrost ludności.

Na zakończenie pragnę podkreślić jeszcze jedno, co jest bardzo istotne w naszych rozważaniach. U podstaw rodzicielstwa znajduje się płodność, której człowiek nie posiada sam z siebie, lecz został nią obdarowany. To Bóg dał mu możliwość uczestnictwa w powoływaniu do życia nowego człowieka. Stwórca, który uczynił wszystko aktem swej woli, w mądrości i z miłości ku stworzeniu, pragnie by podobieństwo człowieka do Niego wyraziło się także w wolnym, rozważnym, pełnym miłości współtworzeniu. Każde ojcostwo i macierzyństwo jest tylko prawdopodobne, przypuszczalne i nawet przy bardzo dokładnym poznaniu wszystkich warunków pozostaje tajemnicą, bowiem w głębi zjednoczenia małżonków w akcie seksualnym, Bóg nie pozostawia ich samych wobec siebie, ale jest z nimi obecny i może obdarzyć życiem.

Elżbieta Osewska, dr teologii